'Εκο και ξερό ψωμί

'Ένας από τους λίγους οδηγούς στα ελληνικά, που αφορούν την συγγραφή μιας διπλωματικής εργασίας είναι αυτός του Umberto Eco, με τίτλο "Πως γίνεται μια διπλωματική εργασία", από τις εκδόσεις νήσος. Αν και απευθύνεται κυρίως σε φοιτητές θεωρητικών σπουδών, μπορεί να αποτελέσει ένα πρώτο και αρκετά κατατοπιστικό βοήθημα.

Πρωτοδημοσιευμένο το 1977, έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και χρησιμοποιείται ακόμα και τώρα σε πολλά πανεπιστήμια, έχει δεχθεί αρκετές κριτικές (όχι πάντα καλές) και σύμφωνα με τον ίδιο τον Έκο,  το βιβλίο πρέπει να ιδωθεί κυρίως ως προσωπικό ταξίδι του συγγραφέα στην έρευνα και την γραφή και όχι σαν εγχειρίδιο για το πως γίνεται η επιστημονική έρευνα.

Θα ήθελα να σημειώσω μια πολύ κατατοπιστική ερμηνεία του συγγραφέα για το πως ορίζεται μια διδακτορική διατριβή. Σύμφωνα λοιπόν με τον Έκο "η διδακτορική διατριβή είναι μια πρωτότυπη ερευνητική εργασία με την οποία ο υποψήφιος πρέπει να αποδείξει ότι είναι μελετητής ικανός να προωθήσει τον επιστημονικό κλάδο στον οποίο αφιερώνεται" (σελ.32).
Το βιβλίο πολύ συνοπτικά περιλαμβάνει τα εξής:

I) Τι είναι μια διπλωματική εργασία και σε τι χρησιμεύει.

• Ερευνητική ή συνθετική εργασία;
• Κάνουμε διπλωματική σημαίνει: 1) να εντοπίσουμε ένα συγκεκριμένο θέμα, 2) να συγκεντρώσουμε στοιχεία σχετικά με το θέμα, 3) να οργανώσουμε αυτά τα στοιχεία, 4) να επανεξετάσουμε από πρώτο χέρι το θέμα στο φως των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν, 5) να δώσουμε οργανική μορφή σε όλους τους προηγούμενους συλλογισμούς, 6) να προσπαθήσουμε ώστε να καταλάβουν οι αναγνώστες τι θέλαμε να πούμε και να είναι σε θέση να ανατρέξουν, αν χρειαστεί, στα ίδια στοιχεία προκειμένου να συνεχίσουν το θέμα για λογαριασμό τους.
• Τέσσερις κανόνες για την επιλογή του θέματος: 1)Το θέμα ν' ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα του υποψηφίου, 2) οι πηγές στις οποίες θα ανατρέξει να είναι προσιτές, 3) Οι πηγές στις οποίες θα ανατρέξει να είναι εύχρηστες, 4) Το μεθοδολογικό πλαίσιο της έρευνας να είναι του βεληνεκούς της πείρας του υποψηφίου.

II) Επιλογή του θέματος.

• Μονογραφική ή πανοραμική διπλωματική; Ιστορική ή θεωρητική (ή και πειραματική); Παλιά ή σύγχρονα θέματα; Επιστημονική ή πολιτική; [Μια έρευνα θεωρείται επιστημονική όταν 1) στρέφεται σε ένα αναγνωρίσιμο αντικείμενο με τρόπο που να είναι αναγνωρίσιμος και από τους άλλους, 2) η έρευνα πρέπει να λέει σχετικά με το αντικείμενο της πράγματα που δεν έχουν λεχθεί ήδη, 3) η έρευνα πρέπει να χρησιμεύει στους άλλους, 4) η έρευνα πρέπει να προσφέρει τα στοιχεία επαλήθευσης και διάψευσης των υποθέσεων που παρουσιάζει.]
• Ποια πρέπει να είναι η διάρκεια της διπλωματικής;
• Πως να αποφύγετε την εκμετάλλευση από τον επιβλέποντα (τα γλειψίματα που υπονοούνται με τα ευχαριστήρια σημειώματα ποτέ δεν μου άρεσαν, εφόσον φυσικά η προσφορά εντάσσεται στο πλαίσιο των υποχρεώσεων)

ΙΙΙ) Αναζήτηση του υλικού.

• Πηγές (και κριτική βιβλιογραφία).
• Βιβλιογραφική έρευνα (και παραπομπές, κατατοπιστικός ο πίνακας στις σελ.128-129 αλλά νομίζω πως είναι καλύτερο να χρησιμοποιήσει κανείς, σε συνεργασία με τον επιβλέποντα, το σύστημα παραπομπών γνωστών πανεπιστημίων που είθισται να χρησιμοποιεί η εκάστοτε σχολή)
• Είναι απαραίτητο να διαβάζουμε βιβλία; και με ποια σειρά; 

Σύμφωνα με τον Έκο για μια διπλωματική υπάρχουν 2 τύποι βιβλίων, τα βιβλία για τα οποία μιλάμε (κείμενα - αντικείμενα) και τα βιβλία με τη βοήθεια των οποίων μιλάμε (βιβλιογραφία σχετικά με τα κείμενα). Η πιο συνετή απάντηση στην προηγούμενη ερώτηση είναι μάλλον η εξής: να προσεγγίσει κανείς αμέσως 2-3 από τα πιο γενικά κριτικά κείμενα, έτσι ώστε να έχει μια ιδέα του εδάφους στο οποίο κινείται και μετά να αντιμετωπίσει άμεσα τον συγγραφέα στο πρωτότυπο, προσπαθώντας να καταλάβει τι λέει. Και το κουίζ του κεφαλαίου  "Είστε μονοχρονικά ή πολυχρονικά άτομα;" Διαβάστε την σελίδα 159 και θα βρείτε την απάντηση.

IV) Πλάνο εργασίας και αποδελτίωση

• Προσωρινός πίνακας περιεχομένων. Σύντομη περίληψη κάθε κεφαλαίου. Ο τίτλος αποτελεί ήδη το πλάνο εργασίας.
• Αποδελτίωση ή αλλιώς χρήσιμες περιλήψεις του εκάστοτε βιβλίου ή άρθρου ή κοκ.
• Η επιστημονική ταπεινοφροσύνη. Tip! Διαβάστε στη σελ.201-205 τη συγκλονιστική ιστορία του αβά Vallet.

V) Συγγραφή

• Σε ποιον απευθύνεσαι. Συμβουλή, ορίστε όλους τους τεχνικούς όρους που χρησιμοποιείτε ως κατηγορίες της πραγματείας σας.
• Πως να γράφεις. Δεν είσαι ο Proust. Δεν είσαι ο e.e.Cummings. Άλλαζε συχνά παράγραφο. Γράφε ότι σου έρχεται στο νου, αλλά μόνο στη πρώτη γραφή. Χρησιμοποίησε τον επιβλέποντα ως πειραματόζωο. Μην επιμένεις να αρχίσεις από το πρώτο κεφάλαιο. Μην χρησιμοποιείς αποσιωπητικά, θαυμαστικά, μην εξηγείς τις ειρωνείες. Όταν εισάγεις έναν όρο για πρώτη φορά εξήγησε τον. Εγώ ή Εμείς; Μην εξελληνίζεις τα ξένα βαφτιστικά ονόματα ή επώνυμα παρά μόνο σε περιπτώσεις δόκιμης παράδοσης.
• Τα παραθέματα
• Οι υποσέλιδες σημειώσεις

VI) Η τελική συγγραφή (αρκετά απαρχαιωμένο σύστημα αλλά με ενδιαφέροντα φορμαλιστικά στοιχεία)